ตถา หิ กาลสฺส อติปตนํ อจฺจโย อติกฺกมิตฺวา ปวตฺติ กาลาติปตฺติ, ลภิตพฺพสฺส อตฺถสฺส นิปฺผตฺติรหิตํ กฺริยาติกฺกมนํ ฯ กาโลติ เจตฺถ กฺริยา อธิปฺเปตาฯ กรณํ กาโร, กาโร เอว กาโล รการสฺส ลการํ กตฺวา อุจฺจารณวเสนฯ อยํ ปน วิภตฺติ ตพฺพาจกตฺตา กาลาติปตฺตีติฯ อยํ ปน วตฺตมานาทีนํ วจนตฺถวิภาวนาฯ
วิปฺปกิณฺณวิวิธนเย, สํกิณฺณลกฺขณธรวรสาสเน;
สุมติมติวฑฺฒนตฺถํ, กถิโต ปกิณฺณกวินิจฺฉโยฯ
อิติ นวงฺเค สาฏฺฐกเถ ปิฏกตฺตเย พฺยปฺปถคตีสุ วิญฺญูนํ
โกสลฺลตฺถาย กเต สทฺทนีติปฺปกรเณ
ปกิณฺณกวินิจฺฉโย นาม
ตติโย ปริจฺเฉโทฯ
4. ภูธาตุมยนามิกรูปวิภาค
‘‘ภู สตฺตาย’’นฺติ ธาตุสฺส, รูปมาขฺยาตสญฺญิตํ;
ตฺยาทฺยนฺตํ ลปิตํ นาน-ปฺปกาเรหิ อนากุลํฯ
สฺยาทฺยนฺตํ, ทานิ ตสฺเสว, รูปํ นามิกสวฺหยํ;
ภาสิสฺสํ ภาสิตตฺเถสุ, ปฏุภาวาย โสตุนํฯ
ยทตฺเถ’ตฺตนิ นาเมติ, ปร’มตฺเถสุ วา สยํ;
นมตีติ ตทาหํสุ, นามํ อิติ วิภาวิโนฯ
นามํ นามิกมิจฺจตฺร, เอกเมเวตฺถโต ภเว;
ตเทวํ นามิกํ เญ ยฺยํ, สลิงฺคํ สวิภตฺติกํฯ
สตฺวาภิธานํ ลิงฺคนฺติ, อิตฺถิปุมนปุํสกํ;
วิภตฺตีติธ สตฺเตว, ตตฺถ จฏฺฐ ปวุจฺจเรฯ
ปฐมา ทุติยา ตติยา, จตุตฺถี ปญฺจมี ตถา;
ฉฏฺฐี จ สตฺตมี จาติ, โหนฺติ สตฺต วิภตฺติโยฯ
ลิงฺคตฺเถ ปฐมา สายํ, ภินฺนา ทฺเวธา สิโย อิติ;
กมฺมตฺเถ ทุติยา สาปิ, ภินฺนา อํ โย อิติ ทฺวิธาฯ